Głównym zadaniem inkasenta jest kontrola wielkości zużycia energii elektrycznej, gazu, ciepła lub wody przez odbiorców na wyznaczonym terenie.

Bez względu na rodzaj przedsiębiorstwa, w którym jest zatrudniony, inkasent wykonuje bardzo podobne czynności. W zakładach energetycznych odczytuje liczniki energii elektrycznej i gazu (jeżeli gazownia i zakład energetyczny mają podpisaną stosowną umowę), w wodociągach odczytuje wskazania wodomierzy, w spółdzielniach mieszkaniowych liczniki zużycia wody i ciepła.

Zakłady energetyczne, wodociągowe czy spółdzielnie mieszkaniowe mają wyznaczony rejon, za którego obsługę są odpowiedzialne. Od wielkości rejonu zależy również liczba zatrudnionych inkasentów. Każdy inkasent posiada stosowną plakietkę lub legitymację ze zdjęciem, którą jest zobowiązany okazywać na życzenie odbiorcy.

W wielu budynkach są specjalne skrzynki, w których umieszczane są liczniki. Dostęp do nich nie sprawia zwykle trudności. Jednak może się zdarzyć, że liczniki sązamontowane w ciemnym korytarzu, piwnicy lub zabudowane przez odbiorcę w formie szafki i wtedy do odczytania wskazań licznika konieczne jest użycie latarki. Bywają też liczniki umocowane w trudno dostępnym miejscu i wówczas dokonanie odczytu wymaga użycia lusterka. W starych budynkach liczniki mogą być umieszczone bardzo wysoko lub bardzo nisko. Konieczne bywa więc schylanie się lub użycie stołka albo drabinki.

Praca inkasenta jest ułatwiona, jeżeli liczniki znajdują się w ogólnodostępnym korytarzu lub poza budynkiem. Jeśli jednak konieczne jest udostępnienie licznika wewnątrz mieszkania, zwykle jeden lub dwa dni wcześniej inkasent zostawia zawiadomienie o konieczności odczytu, np. na tablicy ogłoszeń w danym budynku.

Odczytów wskazań liczników dokonuje się cyklicznie, w zależności od typu pobieranej energii i jej odbiorcy. Zużycie energii elektrycznej i gazu przez indywidualnych odbiorców jest kontrolowane raz na pół roku, zużycie wody kwartalnie. W instytucjach uspołecznionych (szkoły, szpitale), placówkach handlowych i usługowych odczytów dokonuje się co dwa miesiące.

Wyniki odczytów inkasent zapisuje w książce odczytowej i od razu wstępnie porównuje ze stanem poprzednim. Część pracy związanej z uzupełnianiem książek odczytowych może wykonać w domu. Natomiast wyniki odczytów musi przekazać odpowiednim działom swojej firmy, które zajmują się rozliczaniem i wystawianiem rachunków i faktur dla odbiorców. Rachunki te ? w formie książeczek rozliczeniowych ? otrzymują inkasenci, których zadaniem jest dostarczenie ich odbiorcom.

Inkasent jest upoważniony do pobierania opłaty. W praktyce korzystają z tego tylko osoby chore, starsze, którym samodzielne regulowanie należności może sprawić kłopot. Pobrane kwoty inkasent przekazuje do kasy lub na konto swojej instytucji.

Do ważnych zadań inkasenta należy również kontrolowanie prawidłowego działania urządzeń pomiarowych i ? jeżeli jest do tego uprawniony ?oplombowywanie ich. W razie stwierdzenia wadliwego działania liczników lub nielegalnego poboru energii obowiązkiem inkasenta jest sporządzenie protokołu i przekazanie go odpowiednim działom swojej instytucji.