Głównym celem pracy rzecznika patentowego jest świadczenie pomocy w zabezpieczaniu ochrony prawnej (uzyskanie praw wyłącznych) dla rozwiązań technicznych przedsiębiorstw, instytutów oraz osób prywatnych. Działalność ta nosi nazwę ochrony własności przemysłowej. To szerokie pojęcie obejmuje różne formy ochrony prawnej, takie jak: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografię układów scalonych, znaki towarowe, nazwy handlowe i oznaczenia geograficzne. Rzecznik patentowy może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy lub samodzielnie na własny rachunek. W zależności od sposobu wykonywania zawodu nieco odmienny może być charakter pracy, jak też jej zakres. Nie zmienia to faktu, że w ramach przygotowania do zawodu i zdobywania uprawnień rzecznik odbywa szkolenie wszechstronne, bez ukierunkowania na późniejszy charakter pracy. W pracy rzecznika patentowego istnieje nieformalna specjalizacja. Dotyczy ona nie tyle zakresu działania, co merytorycznego ukierunkowania zgodnie z posiadanym wykształceniem. Ponieważ rzecznik patentowy ma na co dzień do czynienia z nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi np. swojego pracodawcy – instytutu naukowego czy zleceniodawcy (klienta), powinien dla dobra prowadzonej sprawy mieć przygotowanie techniczne właśnie w dziedzinie wiedzy, której dotyczy prowadzona sprawa. Dlatego też chemicy opracowują zgłoszenia wynalazków chemicznych a elektronicy – elektronicznych. Rzecznik patentowy opracowując zgłoszenie wynalazku dokonanego przez twórców przeprowadza wnikliwą analizę przedstawionych mu dokumentów. Musi wgłębić się w istotę problemu na tyle dobrze, aby móc przeprowadzić ze znawcą w danej dziedzinie wiedzy, jakim jest twórca, rozmowę na poziomie gwarantującym porozumienie merytoryczne. Od rozmowy tej i umiejętności rzecznika do zrozumienia wszystkich szczegółów, sprecyzowania idei rozwiązania, fachowej redakcji opisu wynalazku czy wzoru użytkowego, zarówno od strony rzeczowej jak i formalnej, zależy końcowy efekt prawny. Rzecznik przygotowuje dokumentację zgodną z obowiązującymi przepisami, a następnie zgłasza ją w Urzędzie Patentowym RP. Urząd Patentowy RP jest jednostką uprawnioną do udzielania patentów i praw ochronnych na terenie Polski na rozwiązania spełniające ustawowe warunki do udzielenia ochrony, przyznając tym samym właścicielowi takiego rozwiązania wyłączne prawo do zarobkowego korzystania ze swojego opracowania. Zanim dochodzi do udzielenia patentu prowadzi się z Urzędem Patentowym RP korespondencję wyjaśniającą wątpliwości Urzędu i odpierającą różnego typu zarzuty. Współpraca z Urzędem, tak jak cała działalność w dziedzinie własności przemysłowej jest określona zbiorem aktów prawnych, które muszą być ściśle przestrzegane. Tak więc, rzecznik patentowy musi być na bieżąco zorientowany w zmieniających się przepisach prawnych, jak też być partnerem w rozmowie merytorycznej z fachowcem z danej dziedziny wiedzy. W pracy rzecznika przydatna jest umiejętność edytowania tekstów za pomocą komputera, która ułatwia pracę, zwłaszcza przy dokonywaniu kolejnych poprawek w opisie. Innym rodzajem działalności rzecznika patentowego są prace związane ze znakami towarowymi. Obecnie polski rynek zaczyna doceniać funkcję znaku towarowego jako formy prawnej chroniącej towar danego producenta przed nieuczciwą konkurencją. Rzecznik przygotowuje odpowiednią dokumentację do UP RP i wstępnie określa, czy znak ten ma szansę na uzyskanie ochrony w świetle obowiązujących przepisów i wyszukanych innych znaków podobnych. W dalszym etapie sprawy rzecznik patentowy współdziała z właścicielem znaku towarowego przy ewentualnych sporach wynikających z podszywania się pod ten znak nieuczciwej konkurencji. Spory te najczęściej rozstrzygane są w trybie postępowania sądowego. Rzecznik patentowy często pomaga twórcom w poszukiwaniu w literaturze patentowej. Zbiory te są bardzo obszerne i znajomość sposobu planowego wyszukiwania potrzebnych informacji jest ważnym elementem pracy naukowej; pomoc rzecznika bywa często niezbędna. Ważnym elementem pracy rzecznika patentowego jest działalność doradcza we wszystkich sprawach dotyczących ochrony prawnej własności przemysłowej. Fachowa pomoc rzecznika patentowego we właściwej ocenie sytuacji i określenie optymalnych sposobów działania może mieć kolosalny wpływ na przychody firmy.