Nauczyciel w placówkach pozaszkolnych wspiera rozwój dzieci oraz młodzieży, poprzez uzupełnianie i wzbogacanie procesu szkolnej edukacji i wychowania. Podstawowym jego zadaniem jest opieka i organizowanie podopiecznym różnorodnych form spędzania wolnego czasu.

W ramach swoich głównych obowiązków nauczyciel prowadzi zajęcia dydaktyczno-wychowawcze, takie jak zajęcia artystyczne, sportowe, rekreacyjne, rozwijające zainteresowania i uzdolnienia dzieci i młodzieży, pogłębiające ich wiedzę z różnych dziedzin nauki, a także podnoszące sprawność fizyczną.

Nauczyciel w placówkach pozaszkolnych może wykonywać swoją pracę w różnych ośrodkach edukacyjnych. W domach kultury, ogniskach pracy pozaszkolnej, ogródkach jordanowskich, nauczyciel prowadzi zajęcia wspierające rozwój dzieci i młodzieży. Organizuje imprezy kulturalno-społeczne, wystawy, przeglądy, festiwale, które uczą otwartości na kulturę, jednocześnie promując w środowisku lokalnym, dokonania uczniów.

W świetlicach terapeutycznych, nauczyciel przede wszystkim udziela wsparcia dzieciom i młodzieży z środowisk biednych, często dotkniętych patologią. Podejmuje działania ukierunkowane na poprawę sytuacji podopiecznych, uczy społecznie akceptowanych zachowań, umiejętności nawiązywania pozytywnych relacji z innymi ludźmi. Aktywnie współpracuje ze środowiskiem lokalnym, rodziną, szkołą, czy też innymi placówkami. W sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży, nauczyciel stosuje procedury postępowania interwencyjnego. Wspiera i uwzględnia działania umożliwiające zapobieganiu uzależnieniom, przestępczości, przeciwdziałające agresji, wśród dzieci i młodzieży. W tym celu nauczyciel organizuje spotkania poświęcone profilaktyce, zajęcia socjoterapeutyczne. Na te działanie często pozyskuje granty, opracowując własne projekty, uzasadniające proponowane działania.

W placówkach leczniczych, czy też rehabilitacyjnych, w których dzieci i młodzież przebywa przez dłuższy czas, najczęściej z dala od domu, nauczyciel skupia swoje działania na wspomaganiu procesu leczenia. Wspiera i dodaje otuchy starając się obniżyć niepokój i napięcie związane z chorobą, badaniami i rozłąką z bliskimi. Pomaga i mobilizuje w opanowywaniu przez chorego, wiedzy szkolnej.

Do zadań nauczyciela w placówkach pozaszkolnych należy opracowywanie programów edukacyjnych i dostosowanie procesu dydaktycznego, pod potrzeby ucznia szczególnie uzdolnionego, jak i przejawiającego trudności w nauce. Nauczyciel ma również za zadanie dobieranie metod nauczania uwzględniając tematykę zajęć, poziom kształcenia, realizowany program, liczbę uczniów, ich wiek, wyposażenie szkoły, czy placówki. Do najczęściej stosowanych metod należą wykłady, pogadanki, warsztaty, studia przypadków, symulacje, gry dydaktyczne. Rolą nauczyciela jest znajomość tych metod i umiejętność ich stosowania.

W placówkach pozaszkolnych zajęcia organizowane są zarówno, z myślą o „długotrwałych”, jak i „jednorazowych” uczestnikach. Nauczyciele prowadzą „akademie talentów”, „szkoły tradycji”, „kluby historyczne”, ale także są inicjatorami akcji charytatywnych, turniejów sportowych, konkursów, spotkań z ciekawymi ludźmi. Ponadto nauczyciele w placówkach pozaszkolnych mogą prowadzić zajęcia z takiego zakresu, jak wyrób ceramiki, hafciarstwo, koronkarstwo. W większości placówek pozaszkolnych, nauczyciele prowadzą także lekcje gry na różnych instrumentach muzycznych, tworzą zespoły wokalne, instrumentalne, chóry, orkiestry, kapele ludowe, zespoły jazzowe, big bandy. Prowadzą również lekcje rysunku, malarstwa z wykorzystaniem różnych techniki, czy lekcje grafiki. Do oferty zajęć edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli w placówkach pozaszkolnych należą również zajęcia teatralne, szkoły tańca, sekcje sportowe. Nauczyciel w palcówkach pozaszkolnych wprowadza także w świat mediów i nowoczesnych środków komunikacji społecznej, m.in. poprzez wykorzystywanie w pracy, nowoczesnych technik i technologii tj. komputera, a za jego pośrednictwem: komunikatorów internetowych skype, gg, a także poczty elektronicznej.

Nauczyciele z placówek pozaszkolnych często także pracują jako opiekunowie i wychowawcy podczas kolonii, zimowisk, wycieczek edukacyjnych, obozów językowych, obozów naukowych i innych zorganizowanych edukacyjno-wypoczynkowych form dla dzieci i młodzieży.

Zadaniem nauczyciela jest również zagwarantowanie bezpieczeństwa, powierzonym jego opiece, uczestnikom. Umiejętność udzielania pierwszej pomocy, opanowanie i fachowość w sytuacjach nagłych, związanych z chorobami, niepełnosprawnością, bądź wypadkami, na pewno zwiększą nie tylko jego skuteczność, ale też stanowi przykład modelowania odpowiedzialnych relacji międzyludzkich.

Nauczyciel jest zobowiązany do opracowania i realizowania planów pracy na dany rok szkolny. Prowadzi dokumentację z przebiegu nauczania i gromadzi informacje przekazywane uczestnikom. Ponadto nauczyciel odpowiedzialny jest za przygotowanie materiałów, narzędzi i sprzętu, a także sal i pracowni, niezbędnych do przeprowadzenia zajęć.